Als er een gebeurtenis uit de oudheid is die veel mensen onthouden hebben, dan is het wel dat driehonderd soldaten uit de oud-Griekse stadstaat Sparta het ooit opnamen tegen een veel groter leger van de Perzische koning Xerxes.1 Dit is mede het resultaat van de vele hertellingen ervan in onze populaire cultuur, waarvan het bekends misschien wel de fantasierijke â en nogal problematische â film 300 uit 2006 is.2 De tweede Grieks-Perzische oorlog, die plaatsvond aan het begin van de vijfde eeuw voor onze jaartelling en waarin we onze heroĂŻsche Spartanen vinden, was een tijd vol militaire vindingrijkheid, magistrale intriges en ontelbare tranen. Maar vandaag wil ik mij focussen op Ă©Ă©n specifiek aspect â een enkel woord, zelfs! Ik ben namelijk benieuwd naar de achtergrond van een term die de antieke historicus Herodotus gebruikt om het denkproces van de Spartaanse koning Leonidas I, die van de chocolade, te beschrijven wanneer deze de andere Griekse soldaten âwant die waren er ook! â wegstuurt en zijn Spartanen voorbereid op hun laatste slag. Dat woord is ÏÎŹÎŸÎčÏ (taxis).3 En Herodotusâ metaforische gebruik van wat uiteindelijk vooral een technische term was, kan ons een hoop leren over de krijgsideologieĂ«n in het Griekenland van die periode.
Alle berichten van D. Winterjas
Excel in het oude Mesopotamië
Weet je wat eigen onontbeerlijk is bij alle soorten onderzoek? Naast de verwachte buitenissige hoeveelheden cafeĂŻne, een zekere minachting voor het feit dat je leven eindig is en het genadiglijke bestaan van afhaalmaaltijden wanneer je moet overwerken, natuurlijk.1 Tabellen! En dit zette mij aan het denken: wanneer ging men eigenlijk werken met tabellen in het oude MesopotamiĂ«? Met andere woorden: waren er in het spijkerschrift reeds alternatieven voor computerprogrammaâs als Excel en Calc, die vandaag de dag zo alomtegenwoordig zijn? Zoals met veel van de vragen die we hier op Bildingblocks proberen te beantwoorden â en Ă©Ă©n van de reden dat deze blogs vaak met tussenpozen verschijnen â bleek deze kwestie veel ingewikkelder te liggen dan je aanvankelijk zou verwachten. Maar men kan wel zeggen, al was het alleen maar voor mijn mentale gezondheid, dat dergelijke complicaties een onderwerp nog interessanter maken om uit te leggen dan het al was.
Je kunt de klok niet voorblijven: een blik op Pink Floyds âTimeâ
Soms kan men met muziek meer vertellen dan met woorden.1 En vaak lukt het zelfs liedteksten om meer over te brengen dan waartoe een narratief met eenzelfde aantal woorden toe in staat zou zijn. Afgelopen weekeinde las ik een kort verhaal waarin deze eigenschap van muziek bijzonder vakkundig ingezet werd. In de goedmoedige vertelling âLet All the Children Boogieâ gebruikte Sam J. Miller, velerlei verwijzingen naar de muziek en liedteksten van David Bowie en Iggy Pop terwijl hij schreef over dromen, emoties en hoop.2 Dat dit bondige avontuur van twee jonge buitenbeentjes in de jaren negentig een veranderd perspectief op de wereld en het leven teweeg kan brengen bij de lezer was, denk ik tenminste, grotendeels te danken aan die muzikale referenties. En zoân veranderd perspectief â inclusief een visie op sommige van dezelfde themaâs! â kunnen we ook overhouden aan het onderwerp van het blog van deze week, het nummer âTimeâ van de Britse rockband Pink Floyd van hun beroemde en absurd succesvolle album The Dark Side of the Moon uit 1973.3
Lees verder Je kunt de klok niet voorblijven: een blik op Pink Floyds âTimeâ
Vuurwapens als accessoires in het Italië van de Renaissance
Soms lees ik iets wat mij zodanig fascineert, dat ik er onmiddellijk een blog over wil schrijven om deze nieuwe interesse met de digitale wereld te delen. Maar aangezien ik heel erg mezelf ben, loop ik dan algauw tegen praktische bezwaren aan. Ik moet mij bijvoorbeeld wel verdiepen in de wijdere wetenschappelijke literatuur, zodat ik er zeker van ben dat ik jullie de geleerde consensus over het desbetreffende onderwerp voorschotel. En bij nieuwe interesses word ik hierbij gehinderd door het feit dat zelfs ik geen expert kan zijn in alle geesteswetenschappen â hoe hard ik ook mijn best doe. Dus deze week gaan we daarom in hartje zomer een onderwerp bespreken dat mij afgelopen kerst wist te grijpen: vuurwapens als accessoires in het ItaliĂ« van tijdens de Europese Renaissance.
Lees verder Vuurwapens als accessoires in het Italië van de Renaissance
Vergeten goden #2: Waar is Marduk gebleven?
Weet je wat een ontgoochelend feitje is dat mij met beide benen stevig op de grond houdt? Dat er ooit een tijd was â hoe moeilijk voorstelbaar ook â dat mensen niet de machtige en aloude Mesopotamische god Marduk vereerden. En weet je wat nog relativerender werkt? Dat op een gegeven moment mensen stĂłpten met het vereren van Marduk! Vandaag zullen we daarom kijken naar de opkomst en teloorgang van deze indrukwekkende Mesopotamische god, van wie niemand in het tweede millennium voor onze jaartelling had kunnen bevroeden dat deze zijn voorname positie ooit zou kwijtraken.1 Maar niets is voor altijd en wanneer de tijdperken elkaar in rap tempo opvolgen, kunnen zelfs goden in de voetnoten van de geschiedenis belanden. Welkom bij het tweede deel van mijn altijd opbeurende serie over vergeten goden!
Wat de lacunes in de archieven uit de Renaissance ons kunnen vertellen over Florence
We kennen allemaal die ene scĂšne uit avonturenfilms. De charismatische ontdekkingsreiziger, eerbiedwaardige magiĂ«r of nieuwsgierige geheim agent â al of niet vergezeld van een verscheidenheid aan onverschrokken hulpjes en potentiĂ«le romantische partners â bezoekt een archief om een nieuwe aanwijzing te zoeken. En onvermijdelijk, hoewel zelden zonder grote inspanningen, duikt er inderdaad het verslag van een persoon uit het (verre) verleden op â het liefst een familielid of voorouder van een belangrijk personage â dat de exacte informatie bevat die men te weten moest komen.1 Zulke toevalligheden zijn misschien weleens nodig om een film op weg te hebben en vaak dienen ze themaâs omtrent familiebanden, samen leren werken en verantwoordelijk handelen. Maar als we trachten het verleden te begrijpen via daadwerkelijke archieven, leren we vaak net zoveel van wat de documenten en objecten daar ons niet vertellen als wat we er wel uit op kunnen maken. En dezelfde, weinig cinematografische benadering zal ons vandaag van dienst zijn om meer te weten te komen over de Italiaanse stad Florence tijdens de Europese Renaissance.
Lees verder Wat de lacunes in de archieven uit de Renaissance ons kunnen vertellen over Florence
Over kapotte linkjes en verloren kennis
Hedendaags wetenschappelijk onderzoek wordt voor een belangrijk deel geschraagd door toegang tot voorgaand werk, primaire bronnen en databases.1 Aangezien veel van deze bronnen in belangrijke mate via de computer geconsulteerd worden â als het al niet de voornaamste wijze is geworden â is het geen verrassing dat veel voetnoten verwijzen naar een webadres waarmee de lezer gelinkt wordt met een locatie in cyberspace.2 Dit heeft heeft natuurlijk ook zo zijn nadelen. Boeken en tijdschriften ruiken bijvoorbeeld oneindig veel beter dan een zwoegende harde schijf. En heb je ooit geprobeerd aantekeningen te pennen op een computerscherm? Je bent bijna onmiddellijk door het beschikbare oppervlak heen! Maar dit zijn niet de kwesties die we vandaag behandelen â hoezeer ze ook tot de verbeelding spreken. Waar we het wĂ©l over gaan hebben, is het potentiĂ«le verlies aan kennis als een link verandert wanneer er reeds geleerde verwijzingen met dat webadres erin zijn gepubliceerd. Tijdens de bespreking hiervan breng ik ook een aanverwant probleem voor het voetlicht: de situatie wanneer de informatie waarnaar verwezen wordt niet langer online beschikbaar is.
Hoe Ă©Ă©n nieuw woord ons begrip van het Gilgamesj Epos verrijkte
Veel van onze huidige kennis is slechts voorlopig. Zeker waar het de geesteswetenschappen betreft kunnen we altijd nog nieuw bewijs vinden, frisse theorieĂ«n bedenken die leiden tot verhelderende interpretaties van ons onderzoeksmateriaal of gebruik maken van de vooruitgang in andere vakgebieden.1 En de nieuwbakken inzichten binnen de geesteswetenschappen die daaruit voortkomen, kunnen we vervolgens inzetten om nog meer nieuw bewijs te vinden, weerom fijnmaziger theorieĂ«n op te zetten en wetenschappers binnen andere velden op onze beurt bij te staan.2 Dat dit soort ontwikkelingen mogelijk zijn, betekent niet perse dat geleerden er eerst naast zaten â integendeel zelfs! Ons begrip kan ook verbreed of verrijkt worden. En de oorzaak voor zulk een verbreed of verrijkt begrip kan nogal mondain zijn. EĂ©n woord voldoet soms al! En aangezien we op dit blog meestal niet om woorden verlegen zitten, zullen we vandaag bespreken hoe een nieuw ontdekt woord van het Gilgamesj Epos zorgde voor een beter begrip van dit beroemde verhaal uit het West-AziĂ« van de oudheid.
Lees verder Hoe Ă©Ă©n nieuw woord ons begrip van het Gilgamesj Epos verrijkte
Een ode aan secundaire literatuur
Niemand kan alles leren. Niet alleen vanwege de beperkte opslag- en verwerkingscapaciteit van de interne hardware die men wel het menselijke brein noemt, maar ook omdat het voor de meesten van ons onmogelijk is om genoeg tijd en (betaalbare) leraren te vinden voor elk onderwerp.1 Als je deze ogenschijnlijk onoverkomelijke obstakels toch wilt trotseren om op een eindeloze ontdekkingsreis van kennis te gaanâ iets wat mijn goedkeuring natuurlijk kan wegdragen â is het belangrijk om voldoende laagdrempelige ingangen te vinden voor nieuwe onderwerpen die buiten het bereik van je eerder genoten onderwijs en de vrijwillige kennisverwerving in je vrije tijd vallen. En hier bewijzen de twee specifieke genres van secundaire literatuur die ik vandaag wil bespreken hun nut.
Vergeten goden #1: Heeft NingSimug bestaan?
Veel van mijn lezers zullen zich, zo neem ik aan, neergelegd hebben bij het macabere feit dat zij uiteindelijk vergeten zullen raken na hun dood. Want de meesten van ons zullen zelden herinnerd worden nadat iedereen die ons gekend heeft eveneens het loodje heeft gelegd. Maar men zou toch niet denken dat de goden eenzelfde lot beschoren is! Zij hebben immers een hoop volgelingen verzameld en hun eredienst is vaak ook nog eens geïnstitutionaliseerd. Zelfs goden ontkomen echter niet aan de vergetelheid, of dit nu is na kortere of langere tijd. En velen van hen maken tegenwoordig alleen nog acte de présence in latere verslagleggingen van oude godsdiensten.1 Met deze nieuwe serie ben ik van plan een aantal van deze vergeten goden aan jullie voor te stellen en daarmee zoveel mogelijk interessante aspecten van antieke religies, gebruiken en overtuigingen voor het voetlicht te brengen. Deze week buigen we ons over het bestaan en de leefwereld van een godheid uit het oude West-Azië: NinSimug.